સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષા માટે ઉપયોગી લેખ

સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષા માટે ઉપયોગી લેખ 

તા.૪-૯-૨૫

જીએસટી કાઉન્સિલનો નવો યુગ

+++++++++++++++

ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ (જીએસટી), જે ૧લી જુલાઈ ૨૦૧૭ થી અમલમાં આવેલો એક સંયુક્ત અને વ્યાપક પરોક્ષ કર છે, તેણે ભારતના કર માળખામાં એક નવી ક્રાંતિ લાવી છે. આ ક્રાંતિનો મુખ્ય હેતુ ભારતની જૂની કર વ્યવસ્થાની જટિલતાને દૂર કરવાનો હતો, જ્યાં કેન્દ્ર અને રાજ્યો દ્વારા વિવિધ પ્રકારના કર (જેમ કે વેટ, સર્વિસ ટેક્સ, એક્સાઈઝ, ઓક્ટ્રોય અને મનોરંજન કર) વસૂલવામાં આવતા હતા. આ વિવિધતાને કારણે દેશના અલગ-અલગ રાજ્યોમાં એક જ વસ્તુની કિંમતોમાં મોટો તફાવત જોવા મળતો હતો, જે વેપાર અને ઉદ્યોગ માટે એક મોટો પડકાર હતો. આ પડકારને દૂર કરવા, સમગ્ર દેશમાં એકરૂપ ટેક્સ સિસ્ટમ લાવવાનો સરકારે નિર્ણય કર્યો, જેથી વેપાર વધુ સરળ અને પારદર્શી બને અને દેશના વિકાસને વેગ મળે. જીએસટી 'વપરાશ આધારિત' કર હોવાથી, જે સ્થળે અંતિમ ચીજ કે સેવા વપરાય છે, ત્યાં જ ટેક્સ વસૂલવામાં આવે છે. આ વ્યવસ્થા હેઠળ, વસ્તુ કે સેવા તેના ઉત્પાદકથી લઈને અંતિમ ઉપભોક્તા સુધીના દરેક તબક્કે મૂલ્યવૃદ્ધિ પર કર લાગુ પડે છે, અને વેપારીઓ ટેક્સ ક્રેડિટ દ્વારા પોતાનો કર પાછો મેળવી શકે છે, જેથી અંતિમ બોજ ફક્ત ઉપભોક્તા પર જ રહે છે.

ભારતના બંધારણ મુજબ, જીએસટી ત્રણ મુખ્ય ભાગોમાં વહેંચાયેલો છે: કેન્દ્ર સરકાર માટે CGST, રાજ્ય સરકાર માટે SGST, અને આંતર-રાજ્ય વ્યવહારો માટે IGST. અત્યાર સુધી, જીએસટીના દરો ૦%, ૫%, ૧૨%, ૧૮% અને ૨૮%ના પાંચ સ્લેબમાં વહેંચાયેલા હતા, જેમાં આવશ્યક વસ્તુઓ પર ઓછો અને વૈભવી ચીજવસ્તુઓ પર વધુ ટેક્સ લાગતો હતો. જીએસટીનો સૌથી મોટો ફાયદો એ છે કે તેણે વ્યવસાય માટેની કર પ્રક્રિયાને અત્યંત સરળ અને ડિજિટલ બનાવી દીધી છે. આનાથી દેશભરમાં એક સમાનતા આવી છે, ટેક્સ ચોરી અને કાળા નાણાંને અંકુશમાં લેવામાં મદદ મળી છે, અને દેશની અર્થવ્યવસ્થાને મજબૂત કરી છે. આ રીતે, જીએસટીએ ભારતની અર્થવ્યવસ્થાને સરળ, પારદર્શી અને મજબૂત બનાવવામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી છે.

હાલમાં, જીએસટી કાઉન્સિલની ૫૬મી બેઠકમાં આઠ વર્ષ પછી ઘણા મોટા ફેરફારોની જાહેરાત કરવામાં આવી છે, જે ખરેખર આનંદદાયક છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા સ્વતંત્રતા દિવસે જાહેર કરાયેલા મોટા ફેરફારો પર કાઉન્સિલે સંમતિ આપી છે. નાણાં મંત્રી નિર્મલા સીતારમણે જણાવ્યું કે, લગભગ ૧૧ કલાકની ચર્ચા બાદ, જીએસટીના ૪ સ્લેબમાંથી ૧૨% અને ૨૮%ના સ્લેબને નાબૂદ કરવામાં આવ્યા છે. હવે ફક્ત ૫% અને ૧૮%ના બે જ સ્લેબ રહેશે, જે ૨૨મી સપ્ટેમ્બરથી એટલે કે નવરાત્રિના પ્રથમ દિવસથી અમલમાં આવશે. આ નિર્ણય સાથે, હાલમાં જે વસ્તુઓ પર ૧૨% જીએસટી લાગુ પડે છે, તેમાંથી લગભગ ૯૯% વસ્તુઓ હવે ૫%ના સ્લેબમાં આવી જશે, જ્યારે ૨૮% જીએસટી ધરાવતી ચીજવસ્તુઓ પર હવે ૧૮%નો દર લાગુ થશે.

આ જીએસટી ૨.૦નો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય વસ્તુઓની કિંમતમાં ઘટાડો કરવાનો અને કર માળખાને વધુ સરળ બનાવવાનો છે. વર્ષોથી સામાન્ય માણસ જીએસટીના કારણે ઊંચા માસિક ખર્ચનો અનુભવ કરી રહ્યો હતો, જોકે દેશના વિકાસ માટે જીએસટી જરૂરી છે. હવે, આ કરના દરો ઘટવાથી સામાન્ય માણસને મોટી રાહત મળશે. ખાદ્ય પદાર્થો, કપડાં અને અન્ય જરૂરી સામાન પરનો ટેક્સ ૧૨% થી ઘટીને ૫% થશે, જ્યારે ઈલેક્ટ્રોનિક્સ સામાન પરનો જીએસટી ૨૮% થી ઘટીને ૧૮% થશે. આનો સ્પષ્ટ અર્થ એ છે કે તમારી દરેક પ્રકારની ખરીદી હવે સસ્તી થશે, જેનાથી સામાન્ય માણસની બચતમાં વધારો થશે. આ વધેલી બચતનો ઉપયોગ તેઓ તેમના લાંબા સમયથી જોયેલા સપના પૂરા કરવા માટે કરી શકશે, અને બીજી તરફ તે માર્કેટમાં માંગ વધારવામાં પણ મદદરૂપ થશે. એફએમસીજી, રિટેલ અને ઓટોમોબાઈલ જેવા તમામ ક્ષેત્રોમાં કિંમતો ઘટવાથી ગ્રાહકોની માંગમાં વધારો થશે. ઉદાહરણ તરીકે, એક પરિવારનો કરિયાણાનો ખર્ચ ઘટશે, તો તે પોતાના જીવનનું સ્તર સુધારવા માટે ટીવી, વોશિંગ મશીન જેવી વસ્તુઓ ખરીદવા અથવા ફરવા જવાનું આયોજન કરી શકશે. આનાથી મેન્યુફેક્ચરિંગથી લઈને સર્વિસ સેક્ટર સુધી માંગ વધશે.

એક અન્ય મહત્વપૂર્ણ નિર્ણય એ છે કે જીએસટીની પ્રક્રિયાને પણ સરળ બનાવાઈ છે. આનો અર્થ એ છે કે વેપારીઓને હવે કર-સંબંધિત નિયમો અને કાયદાઓ પર ઓછો સમય અને પૈસા ખર્ચવા પડશે, અને તેઓ ગ્રાહકો તેમજ નવા ઉત્પાદનોના વિકાસ પર વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકશે. આનો સીધો ફાયદો ગ્રાહકોને પણ થશે, કારણ કે તેમને મળનારી પ્રોડક્ટ્સ અને સેવાઓની ગુણવત્તામાં સુધારો થશે. આ સાથે, આરોગ્ય અને જીવન વીમા પર લાગતો ૧૮% જીએસટી સંપૂર્ણપણે નાબૂદ કરવામાં આવ્યો છે. આ નિર્ણયથી વીમા પ્રીમિયમમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થશે. ઉદાહરણ તરીકે, જો કોઈ આરોગ્ય વીમાનું પ્રીમિયમ હાલમાં રૂ. ૧૮,૦૦૦ છે, તો હવે તેમાં આશરે રૂ. ૩,૨૪૦નો ઘટાડો થશે. આનાથી વધુને વધુ લોકો આરોગ્ય વીમો લેવા માટે પ્રોત્સાહિત થશે. હાલમાં, દેશમાં આશરે ૫૭ કરોડથી વધુ લોકો પાસે આરોગ્ય વીમો અને ૩૧ કરોડ લોકો પાસે જીવન વીમો છે, જે કુલ વસ્તીના લગભગ ૩૯% જેટલો છે. આ ફેરફારોથી વીમા કવચ ધરાવતા લોકોની સંખ્યામાં વધારો થવાની સંભાવના છે.

જોકે, આ મોટા ફેરફારો સામે વિપક્ષ શાસિત રાજ્યો - કર્ણાટક, જમ્મુ-કાશ્મીર, પંજાબ, તેલંગણા અને બંગાળની સાથે જ સિક્કિમે આવકમાં થનારા નુકસાનનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો છે. તેમનું કહેવું છે કે આ ફેરફારોથી રાજ્યોને કુલ રૂ. ૪૮,૦૦૦ કરોડનું નુકસાન થઈ રહ્યું છે. તેમણે કેન્દ્ર સરકાર પાસે કાં તો ૫ વર્ષ માટે વળતર આપવાની અથવા નાણાકીય સુરક્ષાની જવાબદારી સ્વીકારવાની માંગ કરી છે. આ માંગણીઓ ચિંતાજનક હોઈ શકે છે, પરંતુ એકંદરે જીએસટી કાઉન્સિલના આ નિર્ણયો ભારતીય અર્થવ્યવસ્થા અને સામાન્ય નાગરિકો માટે એક નવા યુગની શરૂઆત કરી રહ્યા છે, જે અર્થતંત્રને વધુ ગતિશીલ બનાવશે અને લોકોના જીવન ધોરણમાં સુધારો લાવશે.

સુરેશ ભટ્ટ