તંત્રીલેખ
ચીનનું વિવાદિત બયાન.
±+++++++++++++++++
ભારત શાંતિ અને સહ અસ્તિત્વમાં માને છે પરંતુ આપણા પાડોશી દેશો આ સિદ્ધાંતમાં બિલકુલ માનતા નથી ખાસ કરીને ચીન આ બાબતમાં તદ્દન વિરોધી વલણ કરાવે છે. ભારત જ્યારે શાંતિની અપીલ લઈને ચીન પાસે રજૂ કરે છે ત્યારે હંમેશા એને એનાથી ઉલટું જ વર્તન કર્યું છે.
1962 માં ભારતના તત્કાલીન વડાપ્રધાન પંડિત જવાલાલ નેહરુ એ ચાઇના ની મુલાકાત લીધી અને તે સમયે તેણે પંચશીલનો વિશ્વ શાંતિ નો સંદેશ દુનિયાની આપ્યો. પરંતુ પંડિત ભારત પહોંચે એ પહેલા જ ચીની લડાખ પર આક્રમણ કર્યું. અને ભારતનો મોટાભાગનો વિસ્તાર તેમણે હડપ કરી લીધો.
ભારતના વિદેશ મંત્રી
જયશંકરની બેઇજિંગ મુલાકાત પહેલા, ચીને એક નિવેદન બહાર પાડ્યું જે ફરીથી સંબંધોને બગાડી શકે છે. આ પહેલી વાર નથી જ્યારે ચીને છેલ્લી ઘડીએ સંબંધો બગાડવાનો પ્રયાસ કર્યો હોય. આવું પહેલા પણ બન્યું છે.
જયશંકર બેઇજિંગ પહોંચે તે પહેલાં ચીને પોતાનો અસલી રંગ બતાવ્યો, ત્યારે પ્રશ્ન થાય છે કે શું સંબંધો દાવ પર છે?
સિંગાપોરની મુલાકાત લીધા બાદ જયશંકર ચીન જવા રવાના થયા.
વિદેશ મંત્રી એસ જયશંકર સિંગાપોર પ્રવાસ પૂર્ણ કર્યા પછી બેઇજિંગ જઈ રહ્યા હતા બાદમાં
તેઓ ચીનમાં SCO વિદેશ મંત્રીઓની બેઠકમાં ભાગ લેવા જઈ રહ્યા છે.
તે પહેલાં ચીની દૂતાવાસે કડવું નિવેદન આપ્યું છે.
વિદેશ મંત્રી એસ. જયશંકરે તેમની સિંગાપોર મુલાકાત પૂર્ણ કરી અને બેઇજિંગ જવા રવાના થયા. તેના થોડા કલાકો પહેલા, ચીને સંબંધોમાં ખટાશ લાવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. ભારતમાં ચીની દૂતાવાસે દલાઈ લામાના પુનર્જન્મ અને તિબેટ મુદ્દા પર એક તીક્ષ્ણ નિવેદન બહાર પાડ્યું, જે સ્પષ્ટપણે ભારતની વિચારસરણીની વિરુદ્ધ છે. સૌથી મોટો પ્રશ્ન સમયનો છે. જયશંકર ઘણા વર્ષો પછી ચીન આવી રહ્યા છે ત્યારે ચીને દગો આપ્યો અને ભારતીય સૈનિકો પર હુમલો કર્યો.
હવે તિબેટ અને દલાઈ લામાના મુદ્દા પર પણ એ જ વાર્તાનું પુનરાવર્તન થઈ રહ્યું છે. જયશંકરની બેઇજિંગ મુલાકાત પહેલાં દલાઈ લામાના પુનર્જન્મ અંગે ચીની દૂતાવાસનું તીક્ષ્ણ નિવેદન સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે ચીન ફક્ત વેપાર કે વિકાસની ભાષામાં વાત કરવા માંગતું નથી, તે ભારતને વૈચારિક દબાણ હેઠળ પણ લાવવા માંગે છે. આ બેઇજિંગની જૂની રણનીતિ છે. શાંતિના ટેબલ પર બેસો પણ પાછળથી દબાણ વધારતા રહો જેથી ભારત ક્યારેય આરામદાયક ભાવ ન અનુભવે. આ જ કારણ છે કે હવે વિશ્વાસ શબ્દોથી નહીં પણ કાર્યોથી સાબિત થવો જોઈએ.
ચીને આખરે શું કહ્યું?
ચીને કહ્યું કે દલાઈ લામાનો ઉત્તરાધિકાર સંપૂર્ણપણે ચીનનો આંતરિક મામલો છે.
ભારતના નિષ્ણાતો દ્વારા કરવામાં આવેલી ટિપ્પણીઓને 'અયોગ્ય' અને 'અસંવેદનશીલ' ગણાવવામાં આવી હતી.
ચેતવણી આપવામાં આવી હતી કે 'શિઝાંગ કાર્ડ' રમવું ભારત માટે હાનિકારક હોઈ શકે છે.
વિદેશ મંત્રી એસ. જયશંકરની સિંગાપોર મુલાકાત અને હવે બેઇજિંગ મુલાકાત એ સ્પષ્ટ સંદેશ આપે છે કે ભારત હવે માત્ર સરહદોનું જ નહીં પરંતુ વેપાર, ટેકનોલોજી અને વ્યૂહાત્મક સંતુલનનું પણ રાજકારણ કરી રહ્યું છે. સિંગાપોરમાં સેમિકન્ડક્ટર, રોકાણ અને કનેક્ટિવિટી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, ભારતે તેની આર્થિક પ્રાથમિકતાઓ સ્પષ્ટ કરી, જ્યારે બેઇજિંગ જઈને, જયશંકર બતાવવા માંગે છે કે ભારત વાતચીત માટે તૈયાર છે, પરંતુ દબાણ સામે ઝૂકશે નહીં. આ ચીન માટે પણ એક સંકેત છે કે ભારત ઇન્ડો-પેસિફિકમાં વિકલ્પોથી ઘેરાયેલું છે અને હવે એકતરફી સંબંધોનો યુગ નથી.
નિષ્ણાતો શું કહે છે તે જાણવું જરૂરી છે.
ભૂતપૂર્વ રાજદૂત અશોક કાંઠાએ લખ્યું, બેઇજિંગના નિવેદનની જયશંકરની મુલાકાત પર ચોક્કસપણે અસર પડશે. પરંતુ ભારતે આત્મવિશ્વાસપૂર્વક પોતાનું વલણ સ્પષ્ટપણે જણાવવું જોઈએ. ચીને વારંવાર બતાવ્યું છે કે તેને ભારત સાથે કાયમી વિશ્વાસની જરૂર નથી, તે ફક્ત વ્યૂહાત્મક લાભ ઇચ્છે છે. ચીન તિબેટ અને દલાઈ લામા પ્રત્યે સંવેદનશીલ છે, પરંતુ ભારતે દબાણ સામે ઝૂકવાની જરૂર નથી.
ચીને આવું ણનિવેદન કેમ આપ્યું? ઉપયોગમાં લેવાતા શબ્દો ભારત-ચીન સંબંધોમાં નવા તણાવ તરફ દોરી શકે છે.
આ પહેલી વાર નથી જ્યારે ચીને ભારત સાથે રાજદ્વારી વાતચીત દરમિયાન વિવાદના બીજ વાવ્યા હોય. ડોકલામ હોય, ગલવાન હોય કે હવે તિબેટ હોય, જ્યારે પણ સંબંધોમાં થોડો સુધારો થયો, ત્યારે બેઇજિંગે એક યા બીજા સંવેદનશીલ મુદ્દાને ઉઠાવીને અવરોધો ઉભા કર્યા. 2017 માં ડોકલામ વિવાદ દરમિયાન, જ્યારે બંને દેશો રાજદ્વારી ઉકેલ તરફ આગળ વધી રહ્યા હતા, ત્યારે ચીને સરહદ પર રસ્તાના બાંધકામને વેગ આપીને તણાવ વધાર્યો. 2020 માં ગાલવાન ખીણમાં થયેલી લોહિયાળ અથડામણ પહેલા પણ લશ્કરી સ્તરે વાતચીત ચાલી રહી હતી, પરંતુ તે જ સમયે ચીનનું વલણ નકારાત્મક હતું. આજે પણ તેનુ વલણ જરાય બદલાયું નથી પરંતુ તેની સામે ભારત મક્કમ છે
—----
સુરેશ ભટ્ટ
