હિટ ડોમ: ભયાનક ગરમી

 તંત્રીલેખ

હિટ ડોમ: ભયાનક ગરમી 

+++++++++++

વાતાવરણમાં મોટા ફેરફારો થઈ રહ્યા છે તેમાંનો એક ફેરફાર છે “એનટીસાઇક્લોનિક સર્ક્યુલેશન” જેની અસરથી વધુ ગરમી પડવાની શક્યતા છે મતદાનને દિવસે ગરમીનો પારો 42 ડિગ્રી સુધી જઈ શકે તેમ છે તેવી આગાહી કરવામાં આવી છે સામાન્ય રીતે 12:30 વાગ્યા સુધીમાં ગરમી નો પારો 40 ડિગ્રી સુધી જઈ શકે છે બપોરે 12:00 થી સાંજના પાંચ સુધી ગરમીમાં સતત વધારો થાય છે અને આ તાપમાન 42 ડિગ્રી થી પણ વધી શકે છે એન્ટીસાઇકલોનિક સર્ક્યુલેશન સક્રિય થતા વાતાવરણમાં નીચલા લેવલમાં ફૂકાતા ગરમ સૂકા પવનો સીધા જમીન તરફ આવશે જેને કારણે તાપમાનમાં વધારો થઈ શકે છે આ પ્રક્રિયાને “હીટ ડોમ “ કહેવામાં આવે છે

દુનિયાના જુદા જુદા વિસ્તારોમાં હાલમાં મોસમ કરવટ બદલી રહી છે. ગ્લોબલ વોર્નિંગની અસર અત્યારથી જ જોવા મળી રહી છે. યુરોપની વાત કરીએ તો ત્યાં વિતેલાં સપ્તાહમાં જે ગરમી પડી હતી તે કલ્પના બહારની હતી. યુરોપના સ્પેન, ઇટાલી, ઇંગ્લેન્ડ, જર્મની અને ફ્રાન્સ જેવા દેશોએ ક્યારેય નહીં જોઈ તેવી ગરમી અનુભવી હતી. અહીં તાપમાનનો પારો ૪૦ ડિગ્રીની આસપાસ પહોંચી ગયો હતો. એટલું જ નહીં ઇંગ્લેન્ડમાં તો ઇતિહાસમાં પહેલીવાર ગરમીનું રેડ એલર્ટ જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું. તો બીજી તરફ ભારતમાં પણ વિતેલા મહિનામાં અનેક ઠેકાણે ભૂસ્ખલનની ઘટનાઓ જોવા મળી હતી. તો અનેક વિસ્તારો પાણીના પૂરમાં ગરક થઈ ગયા હતા. યુરોપની સાથે સાથે હવે અમેરિકામાં પણ ગરમીએ રીતસરનો આતંક મચાવી દીધો છે.

તાજેતરમા કેલિફોર્નિયાના મૈરિપોસા કાઉન્ટી વિસ્તારમાં ગરમીના કારણે ભીષણ આગ ફાટી નીકળી હતી. આ આગમાં માત્ર નવ કલાકના સમયગાળામાં જ આશરે ૪૩૫૦ એકર જમીનમાં જંગલનો સફાયો બોલી ગયો હતો. આ અગ્નિકાંડનાં કારણે માઇલો દૂર સુધીના વિસ્તારોને ખાલી કરી દેવાયા હતા. આ ગરમીનું કારણ છે “હીટ ડોમ”.

ઊંચે આકાશમાં એકદમ ડોમ સર્જાય છે. આ ડોમમાં નીચેની સાઈડ ની અંદર ગરમીનું પ્રમાણ વધતું જાય છે કારણ કે ઉપરની ગરમ હવા નીચે ધરતી તરફ ફેંકાય છે અને આ રીતે તાપમાન વધતું જાય છે આ હીટ ડોમને કારણે 2023 માં ઓગસ્ટ મહિનામાં અમેરિકાનું તાપમાન 34.4 ડિગ્રી સુધી પહોંચ્યું હતું આ ભયંકર ગરમીથી ત્યાંના જંગલોમાં આગ લાગી હતી. અમેરિકા કેનેડાની ગરમીનું મૂળ કારણ હિટ ડોમ હતું સામાન્ય રીતે અમેરિકા ઠંડો મુલક છે પરંતુ આ ઠંડી હવા ને બદલે ઉપલા વાતાવરણનો ગરમ પવન ધરતી પર આવ્યો અને અમેરિકામાં કાળજાળ ગરમી શરૂ થઈ ગઈ 

હાલ વાતાવરણમાં ઝડપી ફેરફારો થઈ રહ્યા છે મધ્ય પૂર્વના આદેશ ઈરાનમાં પણ વાતાવરણમાં ભારે બદલાવ જોવા મળ્યો હતો. આવી રીતે અરબ અમીરાતમાં ધોધમાર વરસાદ પડ્યો અને પરિણામે ત્યાં રસ્તા પર પડેલી મોટર પણ તણાવવા લાગી હતી સામાન્ય રીતે આ રણપ્રદેશમાં બહુ જ ઓછો નહીવત વરસાદ પડે છે એને બદલે આટલો વરસાદ પડ્યો તેની પાછળનું મુખ્ય કારણ માનવીએ પ્રકૃતિની કરેલી છેડછાડ છે. ક્યાં વાદળાઓને પરાણે વરસાવા માટે મજબૂર કરવામાં આવે છે પરંતુ આ વખતે કુદરતે આ વાદળા ને એટલા બધા વરસાવી દીધા કે આખો રણપ્રદેશ જળબંબાકાર થઈ ગયો એરપોર્ટ પર ઉભેલા એરોપ્લેન પણ તણાવવા લાગે એટલું પાણી પડ્યું આ બધું શું બતાવે છ?

ગરમી અને ભારે વરસાદ સહિતની કુદરતી આફતોની પાછળ વાતાવરણમાં થતા મોટા ફેરફારો કારણભૂત છે આ મોટા ફેરફારો માં ધરતીની સપાટીથી ઊંચે એક કુદરતી આવરણ સર્જાય છે આ આવરણની નીચેની સાઈડમાં વાતાવરણ વધુને વધુ ગરમ થતું જાય છે જેને હિટ ડોમ કહેવામાં આવે છે

'હીટ ડોમ' છે. તે વાતાવરણમાં ઉચ્ચ દબાણનું એક ક્ષેત્ર નીચેની હવાને બહાર નીકળતા રોકે છે અને ગુંબજ જેવો આકાર સર્જાય છે. તે ગુંબજ હવાને નીચે તરફ લઈ જાય છે. તેનાથી તાપમાન વધે છે. આપણને કદાચ પ્રશ્ન થાય કે હીટ ડોમ કુદરતી કારણસર બને છે ? તો ના, માનવ ગતિવિધિનાં કારણે ગ્રીનહાઉસ ગેસ વધે છે. ક્લાઇમેટ ચેન્જની ઘટનાઓ ગ્રીનહાઉસ ગેસના કારણે જ થાય છે. ઉત્તર અમેરિકામાં હીટ ડોમનું મુખ્ય કારણ પેસિફિક ક્ષેત્રમાં પૂર્વ અને પશ્ચિમ વચ્ચેના તાપમાનમાં મોટું અંતર હોય તે છે. આ રીતે ગ્રેડિયેન્ટ બનાવતી પાણીની ગતિ ગ્લોબલ વોર્મિંગનાં કારણે બદલાય છે. અમેરિકાના નેશનલ ઓશનિક એન્ડ એટમોસ્ફેરિક એડમિનિસ્ટ્રેશને આ દાવો કર્યો છે.

સુરેશ ભટ્ટ