સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષા માટે ખાસ લેખ
—------------------------------
ભારતની વ્યાપાર નીતિમાં રાષ્ટ્રીય હિત પ્રથમ છે અમેરિકા સાથેના વ્યાપારમાં તે પોઝિટિવ છે
*******
ભારત અમેરિકાના સંબંધો હાલ વિવાદની ચરણ સીમાએ પહોંચી ચૂક્યા છે ત્યારે ભારતના વાણિજ્ય મંત્રીએ ભારતનો પક્ષ સ્પષ્ટ કરતા કહ્યું છે કે ભારતની વેપારનીતિ હંમેશા પોઝિટિવ રહી છે પરંતુ ભારત રાષ્ટ્રના હિતને પ્રથમ પ્રાધાન્ય આપે છે.
******
વિશ્વના સૌથી જૂના લોકશાહી દેશ તરીકે અમેરિકાની ગણના થાય છે બીજી બાજુ વિશ્વના સૌથી મોટા લોકશાહી દેશ તરીકે ભારતની પ્રતિષ્ઠા સ્થાપિત થયેલી છે બંને દેશો વચ્ચે અત્યાર સુધી સંબંધો મૈત્રી પૂર્ણ રહ્યા છે વ્યાપારની બાબતમાં પણ ભારત અમેરિકા વચ્ચે સમજૂતી થયેલી છે પરંતુ જ્યારે અમેરિકા ના રાષ્ટ્રપતિ પદે ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ બિરાજમાન થયા ત્યારથી થી ભારત અને અમેરિકાના સંબંધોમાં થોડી કડવાટ આવી ચૂકી છે માત્ર ભારત નહીં પરંતુ વિશ્વના બીજા દેશો સાથે પણ અમેરિકાએ સંબંધો બગાડ્યા છે આમ છતાં ભારતને લાગે વળગે છે ત્યાં સુધી ભારત તેના વ્યાપારી હિતોને પ્રથમ પ્રાધાન્ય આપે છે સાચો સાથ અન્ય દેશોના સંબંધોને પણ મૈત્રી પૂર્ણ બનાવવા પર એ ભાર મૂકે છે
ભારત અને અમેરિકા વચ્ચેના સંબંધોમાં હાલમાં કેટલાક ઉતાર-ચઢાવ જોવા મળી રહ્યા છે, જેનું મુખ્ય કારણ ટેરિફ નીતિ છે. અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ દ્વારા ભારત પર લાદવામાં આવેલા ટેરિફને કારણે વેપાર સંબંધોમાં તણાવ વધ્યો છે. જોકે, ભારતના વાણિજ્ય મંત્રી પીયૂષ ગોયલે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે આ પડકારો છતાં બંને દેશો સારા મિત્રો છે અને આ સમસ્યાનો ઉકેલ ટૂંક સમયમાં મળી જશે. તેઓ માને છે કે બંને દેશો મજબૂત આર્થિક ભાગીદારીના લાંબા ગાળાના મહત્વને સમજે છે, અને પરસ્પર વિશ્વાસ અને સહિયારા મૂલ્યો પર આધારિત આ સંબંધ વધુ મજબૂત બનશે.
જ્યારે તેમને પૂછવામાં આવ્યું કે શું ભારત પણ ચીનની જેમ અમેરિકા પર બદલો લેવાના ટેરિફ લાદશે, ત્યારે તેમણે સ્પષ્ટપણે 'ના' કહ્યું. તેમણે જણાવ્યું કે ભારત એક ધીરજવાન દેશ છે અને આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાઓના દાયરામાં રહીને રાજદ્વારી રીતે સમસ્યાઓનો ઉકેલ લાવવામાં માને છે. ભારત એવા પગલાં લેવા માંગે છે જે સંબંધોને મજબૂત બનાવે, નબળા નહીં. આ નિવેદન ભારતની શાંતિપૂર્ણ અને સહકારી વેપાર નીતિ દર્શાવે છે.
ટ્રમ્પ વહીવટીતંત્રે ભારત પર લાદવામાં આવેલા ટેરિફને યોગ્ય ઠેરવવા માટે કેટલીક વિચિત્ર દલીલો કરી છે. અમેરિકન સુપ્રીમ કોર્ટમાં, ટ્રમ્પની દલીલ હતી કે ભારત પર ટેરિફ લાદવા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે ભારત રશિયા પાસેથી તેલ ખરીદીને યુક્રેન યુદ્ધમાં રશિયાને આર્થિક મદદ કરી રહ્યું છે. આ દલીલના આધારે, અમેરિકાએ ભારતીય ઉત્પાદનો પર ૫૦ ટકા સુધીનો ટેરિફ લાદ્યો છે, જેમાં ૨૫ ટકા સામાન્ય ટેરિફ અને ૨૫ ટકા રશિયન તેલ ખરીદવા બદલ દંડ તરીકે વધારાનો ટેરિફનો સમાવેશ થાય છે. ટ્રમ્પ વહીવટીતંત્રે કોર્ટમાં દલીલ કરી છે કે આ ટેરિફ દૂર કરવાથી અમેરિકા આર્થિક વિનાશની અણી પર આવી જશે.
જોકે, ટ્રમ્પની ટેરિફ નીતિઓને યુએસ કોર્ટ તરફથી પહેલેથી જ ઝટકો લાગી ચૂક્યો છે. કોર્ટે અગાઉ ટ્રમ્પ દ્વારા અન્ય દેશો પર લાદવામાં આવેલા ટેરિફને ગેરકાયદેસર ગણાવ્યા હતા અને કહ્યું હતું કે રાષ્ટ્રપતિ પાસે આવા ટેરિફ લાદવાનો કોઈ કાનૂની અધિકાર નથી. આ નિર્ણયને ટ્રમ્પે સુપ્રીમ કોર્ટમાં પડકાર્યો છે. આ વિવાદ વચ્ચે ભારતે આ ટેરિફને અન્યાયી ગણાવ્યા છે અને ભાર મૂક્યો છે કે ભારત તેના રાષ્ટ્રીય અને ઉર્જા હિતોનું રક્ષણ કરવા માટે તમામ જરૂરી પગલાં લેશે. બંને દેશો વચ્ચે આ વર્ષે નવેમ્બર સુધીમાં વેપાર કરારના પ્રથમ તબક્કાને મંજૂરી આપવા માટે કરાર થયો હતો અને બંને પક્ષોને ખાતરી છે કે આ વિવાદ ટૂંક સમયમાં ઉકેલાઈ જશે.
અમેરિકા સાથેના આર્થિક વિવાદોની વચ્ચે આર્થિક મોરચે, ભારત માટે એક સારા સમાચાર છે કે ઓગસ્ટ મહિનામાં દેશના સેવા ક્ષેત્રનો વિકાસ દર ૧૫ વર્ષની ટોચે પહોંચ્યો છે. HSBC ઈન્ડિયા સર્વિસીસ PMI બિઝનેસ એક્ટિવિટી ઈન્ડેક્સ જુલાઈમાં ૬૦.૫ થી વધીને ઓગસ્ટમાં ૬૨.૯ થયો છે, જે જૂન ૨૦૧૦ પછીનો સૌથી ઝડપી વિસ્તરણ દર દર્શાવે છે. આ વૃદ્ધિ પાછળનું મુખ્ય કારણ માંગમાં નોંધપાત્ર સુધારો અને નવા ઓર્ડર્સમાં થયેલો વધારો છે. જોકે, આ સમયગાળા દરમિયાન ફુગાવો પણ નવ મહિનાની ટોચે પહોંચ્યો છે. આર્થિક વિકાસના આ સકારાત્મક સંકેતો દર્શાવે છે કે વૈશ્વિક વેપાર સંબંધોમાં ભલે ગમે તેટલા પડકારો હોય, ભારતનું આંતરિક અર્થતંત્ર મજબૂત બની રહ્યું છે. એનો સ્પષ્ટ અર્થ એવો થાય છે કે અમેરિકાના ટેરિફ ને કારણે ભારતના અર્થતંત્ર પર નકારાત્મક અસર નહીંવત પડી છે. ભારત અમેરિકા વચ્ચેના આ પડકારો છતાં, બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધોની મજબૂતાઈને અવગણી શકાય નહીં. ભારત અને અમેરિકા વિશ્વના બે સૌથી મોટા લોકશાહી દેશો છે અને તેઓ પરસ્પર હિતો માટે સહયોગ કરતા રહ્યા છે. તાજેતરના વર્ષોમાં સંરક્ષણ, ટેકનોલોજી, અને સુરક્ષાના ક્ષેત્રોમાં તેમનો સહયોગ વધ્યો છે, જે દર્શાવે છે કે વેપાર વિવાદોથી સંબંધોની મૂળભૂત મજબૂતાઈને બહુ અસર થતી નથી. બંને દેશોના નેતાઓ પણ આ સંબંધોને વધુ મજબૂત બનાવવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે.
ભારતે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે તે તેના ઊર્જા હિતોનું રક્ષણ કરશે અને રશિયા પાસેથી તેલ ખરીદવાનો નિર્ણય રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા અને ઉર્જા જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને લેવામાં આવ્યો છે. ભારતે એ પણ જણાવ્યું છે કે રશિયા પાસેથી સસ્તું તેલ ખરીદવાથી દેશના આર્થિક હિતોનું રક્ષણ થાય છે, અને આ કોઈ દેશ વિરુદ્ધની નીતિ નથી. આ મુશ્કેલ સમયમાં પણ ભારત સમજદારીપૂર્વક અને શાંતિપૂર્ણ રીતે વેપાર વિવાદોને ઉકેલવા પ્રયાસ કરી રહ્યું છે, જે વૈશ્વિક સ્તરે તેની જવાબદાર ભૂમિકાને વધુ સુદૃઢ બનાવે છે.
સુરેશ ભટ્ટ
